Bánh mì Sài Gòn, nhớ nhớ thương thương…

Guardian, rồi National Geographic đã bình chọn bánh mì Sài Gòn vào hàng top trong những loại thức ăn đường phố ngon nhất. Chỉ cần gõ hai chữ “banh mi” là có thể tìm thấy trang web của tờ “The Guardian” này. Bảng bình chọn do hãng Lonely Planet thực hiện.

Ổ bánh mì có mặt khắp mọi nơi… ở Sài Gòn! Ảnh: T.N

1.

Khách du lịch đến Việt Nam, nhất là dân du lịch bụi, quen dần với hình ảnh đâu đâu cũng có một xe bánh mì nhỏ gọn. Xe bánh mì truyền thống có chiều ngang chừng tám tấc đến một thước, rộng chừng năm – sáu tấc. Nửa trên ba phía là kiếng, trưng nào bánh, nào thịt, nào gia vị để nhận vào ổ bánh. Nửa dưới đóng kín thường có một bếp than.

Bánh lúc nào cũng nóng. Bánh nhận đủ sắc màu ẩm thực quốc tế bên trong. Xíu mại, thịt quay, pâté, xá xíu, lòng heo, lòng bò khìa, phô mai, thịt ba rọi, cá mòi “ba cô gái” của Thái…

Nhiều xe bánh mì trông đơn sơ vậy, nhưng nổi tiếng cả vài chục năm, ngay một góc đường, trước một căn nhà. Gần đây, lại có thêm những xe bánh mì ổ gầy và lùn tẹt, vừa nhang nhác người đẹp Triệu Phi Yến thời xưa bên Tàu, lại vừa hao hao cô người mẫu ốm nhách Kate Moss bây giờ, chỉ vừa chỗ để quết pâté.

Đi đã nhiều xứ, tôi chỉ thấy những xe bán bánh mì này là độc bản của Sài Gòn, thảng hoặc bên Pnom Penh có vài xe. Thái Lan hoàn toàn không có.

Bánh mì Sài Gòn, từ vài chục ngàn đồng đến 5 – 7 chục ngàn đồng một ổ…

Bánh mì Sài Gòn phục vụ đủ tầng lớp, giai cấp. Nhiều sinh viên, học trò có bữa meo quá, chỉ mua một ổ bánh mì chan nước xíu mại. Thế là đủ năng lượng cho một buổi sáng.

Thời buổi lạm phát, tôi từng chứng kiến một ông đã ngà ngà say chận xe bánh mì di động rao bằng máy: “Bánh mì Sài Gòn thơm ngon, hai ngàn một ổ”. Ông khách mua một ổ, chàng trai bán bánh mì tính ba ngàn. Thế là xảy ra xô xát, “tại sao rao hai ngàn mà bán ba ngàn?”. “Dạ em chưa có tiền thay cuộn băng”…

Nhưng mở băng rao bán bánh mì là văn minh của miệt ngoài. Những quận nghèo ở Sài Gòn như quận 4, quận 8…, vẫn còn những xe đạp bán bánh mì rao “live”, chớ không rao băng, rao nhép như những ca sĩ dzỏm trong các showbiz.

Chừng năm giờ sáng mỗi ngày, đã nghe giọng rao thật ấm của một anh chàng bán rong: “Vừa mới ra lò đây. Ăn nhanh là còn ăn chậm là hết nghen”. Trễ hơn một chút: “Chuyến này là chuyến chót nghen”. Rồi đến tiếng rao già nua, hơi đã mòn mỏi theo tháng năm, hoà với âm thanh cọc cạch từ chiếc xe đạp cũng già nua như chính người bán: “Bánh mì nóng đây”. Rồi tiếng rao nhọn nữ kim của chị chạy xe gắn máy: “Bánh mì nóng giòn!”

Ổ bánh mì Sài Gòn ngày xưa còn sót lại tại lò bánh trên đường Trần Quang Khải (Q.1). Ảnh: A.T

Cách đây cả chục năm, bánh mì Như Lan Chợ Cũ – trên đường Hàm Nghi – nổi lên và đẻ ra cái sáng chế nhái bánh của các hãng thức ăn nhanh hamburger Mỹ: bánh mì con cóc. Ổ bánh mì thay vì que, thì trở thành tròn quay, lại to, mỗi lần cắn miếng bánh thì ruột xì ra tứ phương, đổ vãi tùm lum. Đúng là quái gở của sự “phá chấp” mà thiếu trình độ thâm hiểu về tiện nghi. Cũng may là giờ đây bánh mì con cóc đã giảm nhiệt.

Khổ thay, bọn trẻ bị phương tiện truyền thông làm cho ba cái thứ “con cóc hamburger” ám vào đầu. KFC đã đi vào ký ức sinh nhật của nhiều đứa trẻ. Bánh mì Sài Gòn đã không được những nhà bảo tồn đưa vào cuộc vận động như một thứ văn hoá cần lưu giữ.

Có ông bạn già, mỗi lần ngồi nhậu ở quán Hai Cây Bàng bên quận 4, trước lò bánh mì Vân Đồn, lại thương nhớ đến bánh mì lò than. Đó là ăn một thức mà ngửi được mùi củi, nghe được tiếng củi nổ lép bép, rồi ngửi được mùi bột sống, mùi bánh chín từ lò bánh lan xa.

2.

Ngày xưa, bọn trẻ nào cũng thích bị bệnh. Vì mỗi lần bệnh được hưởng tiêu chuẩn cao hơn. Ở nhà ba má tôi, bệnh là được ăn bánh mì chấm sữa đặc có đường – một loại sữa đang tiếp tục hại bọn trẻ nghèo ở vùng sâu, vùng xa, vì sữa thì ít, mà đường nhiều quá. Miếng bánh mì đã len vào kí ức từ hồi thơ ấu.

Bánh mì, món ăn cả ngày của nhiều tầng lớp cư dân Sài Gòn, từ công nhân đến viên chức nhà nước.

Lớn lên, đi học, bánh mì nó theo chân mình suốt cả quảng đời học trò. Bọn học trò ngày ấy dùng từ “gặm”, “thổi kèn” để định danh cho hành vi ăn bánh mì. Đó là món ăn vừa gọn, vừa nhanh, vừa ngon cỡ nào cũng có.

Sang – bánh mì gà quay, heo quay, meo – bánh mì chỉ chan nước xíu mại. Nhất là ổ bánh mì giấu dưới gầm bàn học, thỉnh thoảng gặm một miếng, nó ngon cái ngon ăn vụng phải biết đến cỡ nào.

Hai năm nay, quán La Dorée trên đường Lý Tự Trọng gần ngã ba Lê Anh Xuân – Lý Tự Trọng, làm phong phú thêm nỗi nhớ Nga của những người một thời quen với văn minh của nơi từng được vinh danh là “thiên đường của… bánh mì đen”.

Thế đấy, bánh mì Sài Gòn là một tổng hoà của nhiều thứ. Gốc Tây, ruột Tây, Việt, Tàu, Thái. Hương bánh mì Sài Gòn nó còn quyến rũ đến độ ngày xưa dân miền Tây lên Sài Gòn mà không mua mấy ổ đem về cho sắp nhỏ sẽ xốn xang lắm!

Bánh mì bán ở bến xe miền Tây! Ảnh: A.T

Nói thêm một chút, Hà Nội không có những xe bánh mì như Sài Gòn, nhưng có chuỗi “bánh mì Hà Nội” của một người Hà Nội có nghề làm thịt nguội, di cư coi mòi phát đạt.

Ngữ Yên

Có thể bạn quan tâm: