Có ai biết Sài Gòn đã từng có một Lầu Năm góc không? Có đấy. Sài Gòn đã từng có một Lầu Năm góc, nhưng với tên gọi rất thơ mộng “Lầu Năm góc phương Đông”.
Gọi là “Lầu Năm góc” không phải tòa nhà này mô phỏng kiến trúc Lầu Năm góc của Hoa Kỳ, mà chính là tầm quan trọng của nó đối với quân đội tham chiến Hoa Kỳ tại chiến trường Việt Nam giai đoạn 1966–1973.
Lầu Năm góc phương Đông nằm tiếp giáp với căn cứ không quân Tân Sơn Nhất, ở phía đông của đại lộ Trường Sơn (cách đường tiếp cận sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất), giữa giao lộ Cửu Long và Hồng Hà. Vị trí của nó ngày nay nằm trong trung tâm mua sắm CT Plaza Tân Sơn Nhất và rạp chiếu phim.
Từ năm 1966, khi quy mô chiến tranh Việt Nam mở rộng, các lực lượng quân sự Hoa Kỳ bắt đầu phát triển một cách phức tạp để đối phó với tình hình chiến sự, Lầu Năm góc phương Đông được xây dựng và thiết lập như là một cơ quan đầu não quan trọng tích hợp nhiều hoạt động chỉ huy của nhiều lực lượng khác nhau, song cơ bản là của quân đội hỗ trợ chỉ huy Việt Nam (MACV, cũng có khi được gọi là “Macvee”).
Tiền thân của MACV là nhóm tư vấn hỗ trợ quân sự (MAAG). Trước năm 1962, lực lượng cố vấn quân sự của Hoa Kỳ tại Việt Nam được kết hợp từ MAAG, ban đầu đặt tại biệt thự Samipic (số 606 Trần Hưng Đạo, Q.5). Tháng 2 năm 1962, sau sự xuất hiện của các đơn vị không quân lục quân Hoa Kỳ đầu tiên, MAAG đã trở thành một phần của quân đội hỗ trợ chỉ huy Việt Nam (MACV), được thiết lập để cung cấp các lệnh tích hợp cho tất cả các hoạt động quân sự của Hoa Kỳ tại Việt Nam. MAAG tồn tại cho đến tháng 5 năm 1964, khi các chức năng đã được tích hợp đầy đủ vào MACV.
MACV chuyển hai lần nữa đến các cơ sở lớn hơn: biệt thự số 606 Trần Hưng Đạo (vào tháng 5/1962); tòa nhà 137 Pasteur (Q.3). Đến năm 1966, MACV đã phát triển vượt tầm, nên ngày 2 tháng 7 năm 1966, nó đã được chuyển tới khu xây dựng mới là “Lầu Năm góc phương Đông”.
Từ giữa năm 1966 và 1972, tòa nhà số 137 Pasteur có chức năng như trụ sở của ban nghiên cứu và giám sát của MACV (MACV-SOG), đơn vị đặc biệt có nhiệm vụ hoạt động chiến tranh bí mật. Khi nhân viên cuối cùng của quân đội Hoa Kỳ ra đi trong năm 1972, tất cả các hoạt động MACV ở phía nam, bao gồm cả MACV-SOG, được gộp vào trong văn phòng tùy viên quốc phòng (DAO), một chi nhánh của Đại sứ quán Hoa Kỳ. Trong năm sau đó tất cả các hoạt động DAO đã được chuyển giao cho “Lầu Năm góc phương Đông”.
Tuệ Lãng